اختصاصی: "آمریکا باید ثابت کند که شرایط بازگشت به برجام را دارد"

شرح خبر: ایران می‌گوید احیای توافق هسته‌ای سال ۱۳۹۴ به این بستگی دارد که ایالات متحده مسئولیت کنار کشیدن از آن را بپذیرد، با اجرای کامل آن موافقت کند و متعهد شود بار دیگر از توافق خارج نخواهد شد. این شروط کمی پیش از از سرگیری مذاکرات دیپلماتیک در مورد برنامه‌ی جامع اقدام مشترک (برجام) مطرح شد.

• سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه‌ی ایران روز ۱۷ آبان تأکید کرد که ایالات متحده باید "بپذیرد مقصر" وضعیت ناامید کننده‌ی فعلی در توافق هسته‌ای است و "باید تحریم‌های ظالمانه بعد از خروج از برجام را یک‌جا و به صورت مؤثر بر دارد."
 
• خطیب‌زاده همچنین تصریح کرد ایران نیازمند این است که آمریکا تضمین دهد بار دیگر با خروج از توافق سال ۱۳۹۴ "هیچ دولتی در این کشور مجدداً جهان و حقوق بین‌الملل را به سخره نخواهد گرفت." دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا در سال ۱۳۹۷، به طور یک‌جانبه از توافق‌نامه‌ی هسته‌ای دوران ریاست‌جمهوری اوباما خارج شد و تمامی تحریم‌های لغو شده علیه ایران را مجدداً اعمال کرد.

در میان گمانه‌زنی‌ها در مورد پیش شرط‌های ایران برای آمریکا، یک مقام ارشد ایرانی به شرط ناشناس ماندن به امواج.میدیا گفت: "همه‌ی تحریم‌هایی که آمریکا پس از خروج ترامپ از توافق اعمال کرده است، مربوط به برجام است...و ما کاری به نام‌گذاری‌های مختلف بر آن نداریم." این سخن اشاره به آن دارد که گفته می‌شود تحریم‌ها علیه ایران به دلیل نقض حقوق بشر و تروریسم صورت گرفته است.

• این منبع ارشد ضمن توضیح آنچه ایران در مورد سطح لغو تحریم‌ها به دنبال آن است، تأکید کرد تهران "نه قصد مذاکره بر سر تحریم‌های قبل از ترامپ را دارد… و نه به دنبال لغو تحریم‌های اولیه است." او مسئله‌ی قوانین ایالات متحده را مطرح کرد، از جمله قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم‌ها (موسوم به قانون کاتسا) که در مرداد ۱۳۹۶/ اوت ۲۰۱۷ تصویب شد. این منبع ارشد این قانون را نمونه‌ای از مسائل مورد مناقشه‌ای می‌داند که دولت جو بایدن "از آن فرار می‌کند."
 
• این منبع ارشد ایرانی گفت کاتسا "و تحریم‌هایی که نام‌گذاری مجدد شده‌اند...باید مورد توجه بیشتری قرار گیرند، چراکه این موارد تأثیر سیستماتیک و کیفی بر منافع ایران در برجام داشته است."

از آنجا که علی باقری کنی، معاون وزیر امور خارجه و مذاکره کننده‌ی ارشد هسته‌ای ایران به تحریم‌های "غیر قانونی و ظالمانه" اشاره کرده است، برخی ناظران معتقدند ایران به طور ضمنی تحریم‌های آمریکا را دسته‌بندی می‌کند. هرچند که منبع ارشد ایرانی به شدت چنین گمانه‌زنی‌هایی را رد می‌کند.

• این منبع ایرانی توضیح داد: "ما همه‌ی تحریم‌ها را به دلیل برون‌مرزی و یک‌جانبه‌ بودن غیر قانونی می‌دانیم." او در ادامه گفت اشاره‌ی باقری کنی به "ظالمانه بودن" تحریم‌ها به "ابعاد آسیب انسانی آن اشاره دارد...و تأکید ما مبنی بر مقصر بودن آمریکا از همین‌جا نشأت می‌گیرد." او همچنین خاطرنشان کرد که "آن‌ها [ایالات متحده] باید بپذیرند که چون اساساً عضو برجام نیستند، جایگاه برابری در مذاکرات وین نخواهند داشت… و به عنوان یک کشور غیر عضو، باید ثابت کنند که شرایط بازگشت به برجام را دارند."

این مقام ارشد ایرانی با صراحت تأکید کرد: "مسئله حتی بازگشت آن‌ها [آمریکا به برجام] نیست، بلکه مهم این است که آن‌ها مقصر وضعیت کنونی هستند و بنابراین این آمریکاست که باید به وضعیت موجود در مورد برجام پایان دهد."

• این منبع ارشد در ادامه گفت: "رفع تحریم‌ها به عنوان راه‌ حل مؤثر برای ما حائز اهمیت است و حتی بازگشت آن‌ها به برجام برای ما در اولویت نیست… چراکه اعمال تحریم‌ها حتی به عنوان کشور غیر عضو برجام، برخلاف قطعنامه‌ی ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است." لازم به ذکر است که قطعنامه‌ی ۲۲۳۱ در ماه‌های پس از امضای برجام و در تأیید این توافق‌نامه به تصویب رسید.
 
• او تأکید کرد: "این نکته‌ی مهمی است که حتی برای کشورهای ۱+۴ نیز بازگشت آمریکا به میز مذاکره در مقابل [اعتراف] به مقصر بودن آن‌ها در وضعیت فعلی، در درجه‌ی دوم اهمیت قرار دارد." کشورهای ۱+۴ به کشورهای باقیمانده در برجام یعنی انگستان، فرانسه، چین، روسیه و آلمان اشاره دارد.

پس‌زمینه‌ی کلی‌تر: ایران در این مدت با کاهش تدریجی تعهدات خود به برجام و گسترش برنامه‌ی هسته‌ای، به نقض برجام توسط ترامپ پاسخ داده است. در سال جاری، شش دور از مذاکرات غیر مستقیم بین ایران و آمریکا برای احیای توافق هسته‌ای در وین برگزار شده است. اما این مذاکرات از تاریخ ۳۰ خرداد، دو روز پس از انتخاب‌شدن ابراهیم رئیسی، روحانی محافظه‌کار، به عنوان رئیس‌جمهور جدید ایران متوقف شد. دور بعدی مذاکرات قرار است در تاریخ ۸ آذر در پایتخت اتریش برگزار شود.

• این هفته قرار است باقری کنی، مذاکره کننده‌ی ارشد هسته‌ای ایران، به طور جداگانه با همتایان انگلیسی، فرانسوی و آلمانی خود دیدار کند. باقری کنی روز ۱۷ آبان بدون اشاره به برجام در توییتی نوشت "از هیچ کوششی" برای پیشبرد منافع ملی ایران "از جمله لغو تحریم‌های غیرقانونی" فروگذار نخواهیم کرد.
 
• باقری کنی اوایل آبان‌ماه برای گفتگوهای مقدماتی با مقامات اتحادیه‌ی اروپا و روسیه، به بروکسل و مسکو سفر کرد. او در سفر خود به بلژیک از شرکت در نشست مشترک با نمایندگان E3 (انگلستان، فرانسه و آلمان) خودداری کرد.
 
• حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه‌ی ایران بعدتر گفت ایران مایل بوده است که با سه کشور اروپایی امضاکننده‌ی برجام (E3) به طور جداگانه دیدار کند، اما خارج از چارچوب‌های برجام در نشست مشترکی شرکت نخواهد کرد. یک منبع بلندپایه‌ی ایرانی به شرط ناشناس ماندن با اشاره به این موضوع گفت E3 "به دنبال یارگیری تهران هستند" و تهران تمایلی به چنین چیزی ندارد.

امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه روز ۱۵ آبان با همتایان چینی و روس خود در تماس‌های تلفنی جداگانه در مورد توافق هسته‌ای گفتگو کرد. دو روز بعد، امیرعبداللهیان گفت گفتگوی "مفیدی" با لیز تراس، وزیر امور خارجه‌ی انگستان داشته است. در این گفتگو او خواسته‌‌های تهران را مطرح کرد؛ از جمله "رفع تمامی تحریم‌ها" و ارائه‌ی تضمینی برای عدم پیمان‌شکنی دوباره‌ی آمریکا در مذاکرات. این دیپلمات ارشد ایرانی روز ۱۸ آبان به همتای فرانسوی خود گفت تهران به دنبال دستیابی به "توافق خوب" است. او پیش از این نیز با وزیر امور خارجه‌ی آلمان گفتگو کرده بود.

وضعیت در تهران: طی چند هفته‌ی گذشته، طرفداران برجام در ایران نسبت به تصمیم دولت رئیسی مبنی بر به تعویق انداختن از سرگیری مذاکرات در وین ابراز نگرانی کرده‌اند. هرچند که محافظه‌کاران به نظر از وضع موجود راضی هستند.

• جبهه‌ی اصلاحات ایران روز ۱۷ آبان با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد "هرگونه درنگ در بازگشت به برجام، جز خسارت برای کشور و ملت به بار نخواهد آورد."
 
• روزنامه‌ی تندروی کیهان، نزدیک به بیت رهبری، در واکنش به این بینانیه‌ی اصلاح‌طلبان روز ۱۸ آبان نوشت: "مسئله‌ی لغو تحریم‌ها برای مدعیان اصلاحات موضوعیت ندارد." این روزنامه همچنین این حزب را به "حمایت از دزدان دریایی و ‌تروریست‌ها" -اشاره به ایالات متحده- متهم کرد.
 
• روزنامه‌‌های تندروی جوان و وطن امروز نیز روز ۱۵ آبان نوشتند که ذخیره‌ی اورانیوم غنی‌شده‌ی ایران در آستانه‌ی از سرگیری مذاکرات می‌تواند اهرم فشار ایران در وین باشد. روزنامه‌ی جوان، وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، روز ۱۸ آبان از مقامات آمریکایی به دلیل تلاش برای نشان دادن ایران به عنوان چهره‌ی "غیر قابل اعتماد" انتقاد کرد. این مطلب جوان واکنشی به گفته‌های جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید در روز  ۱۶ آبان به سی‌ان‌ان بود. سالیوان گفته بود تهران تمایلی به احیای برجام ندارد.

درخواست ایران مبنی بر این‌که آمریکا تضمین دهد که هیچ دولتی در این کشور مجدداً عهدشکنی نمی‌کند، بسیار بحث‌برانگیز شده است.

• بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، روز ۹ آبان گفت ایالات متحده در صورت ورود دوباره به برجام، تنها در صورتی از آن خارج می‌شود که ایران به تعهدات خود در توافق عمل نکند. با این وجود او به طور مشخص هیچ تضمینی نداده که دولت‌های آینده آمریکا به توافق متعهد خواهند ماند.
 
• هم‌زمان با اظهارات بایدن، تد کروز، سناتور آمریکایی در توییتی اعلام کرد هر توافقی با ایران از طرف هر رئيس‌جمهور جمهوری‌خواهی "ملغی" خواهد شد، مگر در حالتی که به تصویب سنای آمریکا رسیده باشد.

چشم‌انداز: سفر باقری‌کنی به اروپا نشان می‌دهد سه‌کشور اروپایی برای اطمینان از جو مثبت مذاکرات آتی در وین، انعطاف‌پذیری نشان داده‌اند.

• پاریس روز ۱۳ آبان هشدار داد که تصمیم ایران برای بازگشت به میز مذاکره مانع از اقدام احتمالی علیه ایران در نشست آتی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نخواهد شد. از این رو سفر باقری کنی به فرانسه در صدر توجه قرار گرفته است.

به نظر نمی‌رسد درخواست ایران مبنی بر تضمین آمریکا برای خروج مجدد از برجام پایان یابد. این در حالی است که تهران احتمالاً می‌داند که واشنگتن نمی‌تواند تضمین‌های قانونی که می‌خواهد را ارائه دهد. با این وجود، می‌توان گفت جمهور اسلامی در نهایت به دنبال ساز و کارهای جدید و خلاقانه‌ای برای تحمیل هزینه‌هایی بر اعضای برجام در صورت خروج از آن است.