بهروزرسانی: یک منبع رسمی روز ۱۵ فروردین/ ۴ آوریل در ساعت ۱۰:۵۰ صبح به وقت گرینویچ به رسانهی اینترنتی جاده ایران گفت که نشست وزیران ایران و عربستان احتمالاً در تاریخ ۱۷ فروردین/ ۶ آوریل در پکن برگزار خواهد شد.
وزرای خارجهی ایران و عربستان سعودی پس از چهارمین تماس خود در کمتر از سه هفته گذشته، توافق کردند که "در روزهای آینده" با یکدیگر دیدار کنند. به اطلاع امواج.میدیا رسیده است که پس از ابهام در مورد محل دیدار، چین به عنوان یکی از گزینههای محتمل مطرح شده است. حرکت آهسته اما پیوسته به سمت ملاقات رو در رو بین دیپلماتهای ارشد در پی اعلام ۱۹ اسفند/ ۱۰ مارس از سوی ریاض و تهران مبنی بر از سرگیری روابط دیپلماتیک ظرف دو ماه آغاز شد. عربستان در سال ۱۳۹۴/ ۲۰۱۶ در واکنش به هجوم معترضان ایرانی به مراکز دیپلماتیک این کشور به دلیل اعدام یک روحانی شیعهی مخالف سعودی، روابط خود را با جمهوری اسلامی قطع کرد.
به موجب بیانیهی مشترک چین، ایران و عربستان که در اسفند/ مارس در پکن صادر شد، وزرای خارجهی ایران و عربستان وظیفه دارند نحوهی بازگشایی سفارتخانهها و کنسولگریها را تا تاریخ ۲۰ اردیبهشت/ ۱۰ می بررسی کرده باشند. حسین امیرعبداللهیان و فیصل بن فرحان آل سعود اکنون تنها حدود یک ماه فرصت دارند تا دربارهی جزئیات بازگشت سفرا به توافق برسند و "شیوههای تقویت روابط دوجانبه را مورد بحث قرار دهند."
محل برگزاری ملاقات وزرای خارجه
یکی از موارد اختلاف در رابطه با دیدار آتی دیپلماتهای ارشد ایران و عربستان مربوط به محل برگزاری است. منابع متعدد در منطقه به امواج.میدیا گفتهاند که مکانهای پیشنهادی بغداد، پکن، ژنو و مسقط را شامل میشود.
پیش از توافق اعلامشده در چین، بین سالهای ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱/ ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ دست کم هشت دور از مذاکرات در عراق و عمان -پنج دور در بغداد و سه دور در مسقط- انجام شده است. به این ترتیب، به نظر میرسد انتظاراتی وجود داشته است که بیانیهی پکن باید با برگزاری نشست وزیران در پایتختی در منطقه، "منطقهایتر" شود. منابع آگاه به امواج.میدیا اشاره کردهاند که عراق به منظور تداومبخشی به میزبانی خود از دیپلماسی منطقهای در دورهی نخستوزیر سابق مصطفی الکاظمی (۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱/ ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲) به دنبال میزبانی از چنین نشستی بوده است.
از طرفی، منابع ناشناس به امواج.میدیا گفتهاند که ژنو نیز به عنوان یک مکان بالقوه در نظر گرفته شده است و در عین حال به طور ضمنی به نقش سوئیس در تسهیل پیشبرد گفتگوهای ایران و عربستان اشاره کردهاند. یکی دیگر از امتیازات ژنو به عنوان میزبان بالقوه، از نظر برخی ناظران منطقهای، این است که سوئیس نه عضو اتحادیهی اروپا است و نه از کشورهای اروپایی امضاکنندهی برجام (بریتانیا، فرانسه و آلمان)، که در مذاکرات با ایران بر سر احیای توافق هستهای ۱۳۹۴/ ۲۰۱۵ به بنبست رسیدهاند.
اما در نهایت، ظاهراً چین به عنوان میزبان احتمالی دیدار آتی بین دیپلماتهای ارشد ایران و عربستان مطرح شده است. برخی از کسانی که در تهران گزینهی چین را ترجیح میدهند به طور خصوصی به "لزوم" ادامهی روند عادیسازی از "جایی که توافق برای اولینبار رسماً حاصل شد" اشاره میکنند.
یک منبع بلندپایهی ایرانی که خواست نامش فاش نشود، به امواج.میدیا گفت: "من از حمایت برخی از دوستان از چین به عنوان محل برگزاری آگاه هستم. اما باید عراق و عمان را نیز در نظر گرفت. آنها در گذشته تلاشهای گستردهای [برای تسهیل گفتگو با عربستان] انجام دادهاند." وی افزود: "شخصاً معتقدم پکن ممکن است مناسب باشد، اما باید به دو طرف اجازه دهیم در یک محیط آرام تصمیم نهایی را بگیرند."
امیرعبداللهیان پس از تماس با همتای سعودی خود در ۷ فروردین/ ۲۷ مارس -سومین تعامل در کمتر از ۱۰ روز- اظهار داشت که دو طرف توافق کردهاند که در ماه رمضان، ماه جاری قمری، با یکدیگر دیدار کنند. وزیر امور خارجهی ایران در گفتگو با الجزیره گفت: "مهم تر از مکان و زمان، پیگیری و اجرای این توافقی است که در سطح بالا به تأیید رؤسای دو کشور رسیده است." تقریباً یک هفته پیش از آن، امیرعبداللهیان تأکید کرد که ایران سه مکان را برای دیدار در سطح وزیران پیشنهاد کرده است و تفاهم وجود دارد که هیئتهای فنی از کنسولگریها و سفارتخانههای مربوطه بازدید کنند تا مقدمات عملی برای بازگشایی آنها فراهم شود.
نکتهی مهم این است که با وجود تبادل نظر در مورد محل برگزاری جلسهی آتی، به نظر نمیرسد که هیچ اختلاف عمدهای وجود داشته باشد. در هر صورت، بحث در مورد دیدار در منطقه یا چین حاوی یک پیام اساسی است: اینکه ایران و عربستان قادر و مایل به همکاری بدون دخالت قدرتهای بزرگ غربی هستند.
’دیپلماسی افطار’
به موازات پیشرفت در نشست در سطح وزیران، در روزهای اخیر گزارشهایی از "دیپلماسی افطار" در سطح سفرا در حداقل سه کشور عراق، نروژ و ایالات متحده منتشر شده است.
افطار در ماه رمضان زمان معاشرت و ایجاد روابط به حساب میآید. این واقعیت که دیپلماتهای ایران و عربستان با هم در مراسم افطار شرکت میکنند، نشانهی مثبتی است، زیرا حاکی از آن است که در سطح شخصی تمایل به تعامل با یکدیگر وجود دارد.
هیئت عربستان در سازمان ملل در نیویورک اخیرا میزبان ضیافت افطاری با حضور دیپلماتهای ارشد و مقامات سازمان ملل بود. در میان رؤسای نمایندگیهای دیپلماتیک حاضر در این ضیافت، سعید ایروانی، سفیر ایران در سازمان ملل نیز دیده شده است. شایان ذکر است که ایروانی پیش از انتصاب به سمت فعلی خود، طی سالهای ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱/ ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ پنج دور مذاکره با مقامات سعودی در بغداد را بر عهده داشت.
در گردهمآیی مشابهی در ۹ فروردین/ ۲۹ مارس در بغداد، عبدالعزیز الشمری سفیر عربستان نیز میزبان همتایانش از دیگر کشورها بود. از جمله افرادی که در آن ضیافت شام حضور داشتند میتوان محمدکاظم آل صادق، سفیر ایران در بغداد، و همچنین سطام جدعان الدندح، سفیر سوریه، اشاره کرد.
شایان ذکر است که به موازات بهبود روابط با ایران، روابط عربستان در هفتههای اخیر ظاهراً با سوریه نیز گرم شده است. طبق گزارشها، احتمال سفر بشار اسد، رئیسجمهور سوریه، در ماه آینده به عربستان مطرح شده است.
قبول دعوت پادشاهی عربستان از رئیسجمهور ایران
فراتر از نشست وزیران و "دیپلماسی افطار"، محمد مخبر، معاون اول رئیسجمهور ایران، در روز ۱۴ فروردین/ ۳ آوریل تأیید کرد که ابراهیم رئیسی، رئیسجمهور، به دعوت برای سفر به عربستان پاسخ "مثبت" داده است. مخبر افزود: "انشاءالله اتفاقات خوبی خواهد افتاد."
تنها یک هفته پس از اعلام روز ۱۹ اسفند/ ۱۰ مارس در پکن، یکی از دستیاران رئیسجمهور ایران فاش کرد که ملک سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، از رئیسی برای "سفر رسمی" دعوت کرده و تمایل خود را برای تقویت همکاریهای اقتصادی و منطقهای ابراز کرده است. این دستیار اظهار داشت که این دعوت به وسیلهی یک نامه انجام شده و رئیسی از آن "استقبال" کرده است.
امیرعبداللهیان حدود یک هفته بعد در ۷ فروردین/ ۲۷ مارس گفت: "شما شاهد این بودید که در روزهای گذشته پادشاه عربستان از آقای دکتر رئیسی برای سفر رسمی دعوت کردند. متقابلاً جمهوری اسلامی ایران هم پاسخی متناسب و دعوت لازم را از پادشاه عربستان سعودی خواهد داشت."
سفر رئیسجمهور ایران گامی مهم در جهت عادیسازی روابط بین دو کشور خواهد بود و میتواند زمینه را برای گفتگوهای بیشتر فراهم کند. رئیسی در سال ۱۴۰۰/ ۲۰۲۱ با وعدهی بهبود روابط با همسایگان ایران به قدرت رسید. با این حال، جزئیات مربوط به زمان و قالب این سفر همچنان نامشخص است. منابع آگاه سیاسی در ایران قبلاً به امواج.میدیا اشاره کرده بودند که این سفر احتمالاً پس از بازگشایی سفارتها انجام میشود که نشان میدهد زمانی احتمالی آن مصادف با آغاز تابستان است.
اگر اسد در نهایت در نشست سران اتحادیهی عرب در عربستان در ماه آینده شرکت کند، یک قالب ممکن -البته نه لزوماً محتمل- میتواند این باشد که رئیسی نیز در این نشست حاضر شود. چنین چارچوبی یادآور دعوت سال ۱۳۸۶/ ۲۰۰۷ از محمود احمدینژاد، رئیسجمهور وقت ایران (۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲/ ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳) برای شرکت در نشست شورای همکاری خلیج فارس در دوحه خواهد بود؛ اولینباری که چنین دعوتی از یک رئیس دولت ایران انجام میشد.
حضور رئیسی در اجلاس سران اتحادیهی عرب به دلایل مختلف تحول مهمی خواهد بود. این موضوع همچنین یک پیام کلیدی خواهد داشت: تمایل نه تنها عربستان، بلکه سایر کشورهای مهم عرب برای تعامل با ایران در مورد مسائل منطقهای.