شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، روز ۱۱ بهمن ۱۴۰۰/ ۳۱ ژانویه، با جو بایدن، رئیسجمهور ایالات متحده، دیدار کرد. از زمان روی کار آمدن بایدن در سال گذشتهی میلادی، این اولین ملاقات وی با یک رهبر عرب از خلیج فارس در کاخ سفید بود. به دنبال این ملاقات، بایدن روز ۱۹ اسفند ۱۴۰۰/ ۱۰ مارس، بیانیهای را امضا کرد و در آن قطر را متحد اصلی غیرناتوی آمریکا خواند و به این ترتیب قطر به هجدهمین کشوری تبدیل شد که این عنوان را دریافت میکند و در خلیج فارس نیز پس از بحرین و کویت، سومین کشور دارای این جایگاه شد.
اعلام این خبر در شرایطی صورت گرفته است که دوحه روز به روز برای اهداف جهانی واشنگتن، نقشی حیاتیتر پیدا میکند. بایدن همچنین به نقش بسیار مهم قطر در تسهیل تخلیهی جمعی افغانستان، در پی خروج ایالات متحده از این کشور در مرداد/ اوت گذشته اشاره کرد. وی از کمک مالی قطر به مردم فلسطین در نوار محاصرهشدهی غزه، و آمادگی دوحه برای افزایش صادرات گاز طبیعی به اروپا برای از بین بردن وابستگی انرژی این قاره به روسیه نیز تمجید کرد. بایدن در خصوص ارتقای روابط گفت: "من فکر میکنم خیلی هم دیر شده است."
اعطای این عنوان، حاکی از تغییر رویکرد قابل توجه ایالات متحده نسبت به این کشور کوچک، اما تأثیرگذار خلیج فارس است. روابط بین دوحه و واشنگتن در زمان دونالد ترامپ، رئیسجمهور سابق آمریکا (۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹/ ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱) به شدت کاهش یافته بود؛ چراکه دولت ترامپ از ابتدا از محاصرهی قطر توسط "چهارگانهی عرب" (بحرین، مصر، عربستان و امارات)، که از خرداد ۱۳۹۶ تا دی ۱۳۹۹/ ژوئن ۲۰۱۷ تا ژانویه ۲۰۲۱ ادامه داشت، حمایت کرد.
برخلاف ترامپ، بایدن به سیاست خارجی عملگرایانهی قطر و توانایی میانجیگری در مذاکرات با دشمنان آمریکا مانند ایران اهمیت میدهد. قابل ذکر است که دوحه به دنبال همزیستی مسالمتآمیز با تهران است و میان ایالات متحده و جمهوری اسلامی در مذاکرات جاری برای احیای توافق هستهای ۱۳۹۴/ ۲۰۱۵ ایران، به عنوان واسطه عمل کرده است.
رویکرد جدید واشنگتن در قبال قطر
دکتر مهران کامروا، استاد رشتهی حکومتداری در دانشگاه جورج تاون قطر، با امواج.میدیا در مورد تلاش همهجانبهی دوحه برای تغییر ذهنیت و تفکر مقامات واشنگتن صحبت کرد. کامروا توضیح داد که قطر در پی آن بوده است که در مواجهه با اتهامات حمایت از تروریسم، که از جانب کشورهایی که پیشتر مورد محاصرهاش قرار داده بودند، مطرح شده بود، روایت خودش از ماجرا را بیان کند. وی اظهار داشت: "تلاشهای این کشور به ثمر نشست و اعطای عنوان متحد اصلی غیرناتو به قطر، یکی از پیامدهای آن است."
در واقع، دوحه در سالهای اخیر به طور قابل توجهی لابیگری خود را در واشنگتن گسترش داده است. در سال ۱۳۹۶/ ۲۰۱۷ –همان سالی که محاصرهی "چهارگانهی عرب" آغاز شد– دوحه ۱۲.۹ میلیون دلار برای لابیگران هزینه کرد، در حالی که این رقم در سال پیش از آن تنها ۴ میلیون دلار بود. طبق اسناد وزارت دادگستری ایالات متحده، لابیگران قطری با سیاستمداران دموکرات و جمهوریخواه آمریکا دیدار کردند تا در مورد طیف گستردهای از موضوعات، از جمله عنوان متحد اصلی غیرناتو، گفتگو کنند.
عوامل دیگری نیز در تغییر سیاست آمریکا در قبال قطر، در زمان دولت بایدن نقش داشته است. جفری مارتینی، محقق ارشد حوزهی خاورمیانه در اندیشکدهی سیاستگذاری جهانی رند کورپوریشن، در صحبتی با امواج.میدیا تأکید کرد که دوحه مدتهاست که شریک پر اهمیت ایالات متحده بوده است. وی خاطرنشان کرد که پایگاه العدید در قطر، بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه، و مقر فرماندهی مرکزی آمریکا است که بر عملیات نظامی آمریکا در منطقه نظارت دارد.
مارتینی اعطای این عنوان را عمدتاً نتیجهی نگاه آمریکا به قطر، برای تسکین بحران کنونی انرژی جهانی دانست. وی گفت: "زمانبندی این تصمیمگیری، احتمالاً به دلیل اهمیت قطر برای بازارهای انرژی، در دورهای است که حملهی روسیه به اوکراین، عرضهی انرژی به ویژه به اروپا را با نگرانیهایی مواجه کرده است."
این عنوان، شکل دیگری از ضمانت امنیتی
جایگاه متحد اصلی غیرناتو تضمین نمیکند که در صورت حمله به قطر، واشنگتن در صدد دفاع از این کشور بر خواهد آمد. اما این عنوان میتواند به کنترل خصومت از سوی همسایگان این کشور کمک کند. کامروا در این خصوص یادآور شد که عربستان سعودی و امارات در ابتدا قصد داشتند در سال ۱۳۹۶/ ۲۰۱۷ به قطر حمله کنند، اما پس از فشار رکس تیلرسون، وزیر امور خارجهی وقت آمریکا، از این اقدام عقبنشینی کردند. به این ترتیب، اعطای این عنوان در راستای تقویت بازدارندگی در برابر حمله به قطر با افزایش بیشتر حمایت از سوی ایالات متحده است.
دکتر مارتینی توضیح داد که قطر همچنین در قالب تحویل سریع تجهیزات نظامی و همکاریهای دفاعی عمیقتر، مزایای نظامی قابل توجهی از این جایگاه جدید دریافت خواهد کرد. وی افزود که این عنواندهی گامی بالاتر از سیاست سنتی اعلانی ایالات متحده در اعطای تعهد امنیتی به شرکای خود در خلیج فارس است. نمونهای از آن، بیانیهی باراک اوباما، رئیسجمهور اسبق آمریکا، در سال ۱۳۹۴/ ۲۰۱۵ مبنی بر تعهد "آهنین" واشنگتن در قبال امنیت خلیج فارس بود. مارتینی در ادامه گفت که این عنوان نشاندهندهی تغییری در ترجیح آمریکاییها برای بیطرفی در اختلافات بین شرکای خود و تمایلش به کار جمعی آنها نیست.
پیامی برای همسایگان قطر
یکی دیگر از ابعاد مهم اعطای عنوان متحد اصلی غیرناتو به قطر این است که قطر پیش از عربستان و امارات به چنین جایگاهی نائل شد. این موضوع ممکن است به عنوان پیام نارضایتی ایالات متحده از ابوظبی و ریاض تعبیر شود که روابط خوبی با دولت ترامپ داشتند، اما از زمان روی کار آمدن بایدن، از کاخ سفید برخورد سردتری دیدهاند.
به گفتهی کامروا، رقابت شدیدی بین کشورهای خلیج فارس در سطوح مختلف، از جمله در زمینهی روابط نظامی و امنیتی آنها با ایالات متحده وجود دارد. هرچند این عنوان ابوظبی و ریاض را تهدید نمیکند، از نظر رقابت منطقهای یک برد برای دوحه به حساب میآید. دکتر استیگ یارله هانسن، متخصص اسلامگرایی در شاخ آفریقا و استاد دانشگاه علوم زیستی نروژ، نیز با این دیدگاه موافق بود.
هانسن به امواج.میدیا توضیح داد که این عنوان همچنین میتواند هشداری برای عربستان و امارات در مورد مواضع نسبتاً طرفدار روسیهی آنها در نظر گرفته شود. در حالی که امیر قطر در دیدار بهمنماه/ ژانویه خود با بایدن افزایش صادرات گاز به اروپا را مورد بحث قرار داد -و از آن زمان با آلمان توافقنامههای انرژی امضا کرده است- ریاض و ابوظبی به سهمیههای تولید نفت اوپک پلاس که بر اساس قرارداد کارتل با مسکو تعیین شده بود، پایبند ماندهاند.
با این حال، هانسن بر این عقیده نیست که این عنواندهی، تغییر خاصی در جهت تقویت بازدارندگی از حمله به قطر ایجاد کند. از نظر وی، پایگاههای نظامی موجود آمریکا در این کشور خطر تهاجم عربستان یا امارات را منتفی کرده است. وی همچنین تأکید کرد که دوحه به دلیل این تأسیسات نظامی آمریکا توانسته است سیاست خارجی مستقل از همسایگان خود را دنبال کند.
در نهایت، این عنواندهی، علیرغم تمرکز واشنگتن بر تأکید استراتژیک بیشتر بر چین و روسیه، نشانهای از تداوم تعهد ایالات متحده به منطقهی خلیج فارس است. در شرایطی که نظم جهانی در حال تغییر است، از میان تمام کشورهای عربی خلیج فارس، قطر موقعیت منحصر به فردی را به خود اختصاص داده است. روابط این کشور با طیف وسیعی از بازیگران در خاورمیانه، و همینطور ذخایر عظیم گاز طبیعیاش، قطر را به یک بازیگر استراتژیک مهم و یک شریک جذاب برای ایالات متحده تبدیل کرده است.