نگاهی عمیق‌تر به بحران برق عراق

شرح خبر: هم‌زمان با گرمای روزافزون تابستان، عراق بار دیگر با کمبود عمده‌ی برق، و به دنبال آن با آشفتگی‌های سیاسی مواجه شده است. با دمای بیش از ۵۰ درجه‌ی سانتیگراد در روز، خاموشی‌ها به طور خاص استان‌های جنوبی بصره، ذی‌قار، میسان و مثنی را تحت تأثیر قرار داده‌اند. علی‌رغم این‌که ایران در قلب گزارش‌های فعلی مرتبط با این بحران قرار دارد، ماهیت و میزان نقش تهران مشخص نیست.

بُعد ایرانی ماجرا: در رابطه با متکی بودن بغداد به انرژی ایران، بسیار قلم‌فرسایی شده است و در سال‌های گذشته آمریکا و برخی شرکای عربش، در راستای از بین بردن آن تلاش می‌کنند.

• در دوران دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق، تحریم‌های ثانویه‌ی آمریکا، با هدف توقف صادرات به عراق، مجدداً علیه جمهوری اسلامی اعمال شد. اما نهایتاً از تحریم‌ها به شرطی چشم‌پوشی شد، که عراق در جهت کاهش اتکای خود به ایران تلاش کند.
  
  
• ایالات متحده در تلاش برای تضعیف نفوذ ایران، بغداد را تحت فشار قرار داده است تا برای تنوع بخشیدن به منابع برق، به همسایگان عرب خود روی بیاورد.
  
  
• دولت جو بایدن همچنان به تحریم‌های دوران ترامپ، که در کار پرداخت بدهی عراق به ایران که از قرار معلوم شش میلیارد دلار است، پیچیدگی و تأخیر ایجاد کرده است، ادامه می‌دهد.

صادرات برق ایران به عراق، به طور متوسط ۱.۲ گیگاوات است؛ معادل حدوداً شش درصد از کل ۱۹ گیگاوات برق مورد نیاز کشور. سهم قابل توجه‌تر ایران در شبکه‌ی برق عراق، به شکل صادرات گاز طبیعی است که نیروگاه‌های کلیدی را تغذیه می‌کنند؛ من جمله تأسیسات ۳ گیگاواتی بیسمایا.

• یک منبع آگاه ارشد در بغداد، که خواسته است نامش فاش نشود، در گفتگویی با امواج.میدیا توضیح داد که هر ۱۲.۵ میلیون متر مکعب گاز، در نیروگاه‌های سیکل ترکیبی عراق، تا ۱.۵ گیگاوات برق تولید می‌کند.
  
  
• یک منبع ارشد عراقی اظهار کرد که با فرض ورود روزانه ۵۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی، چنین حجمی می‌تواند برای تولید تا ۷ گیگاوات برق، یعنی چیزی بیش از یک سوم برق مورد نیاز عراق استفاده شود.

با این حال، به نظر می‌رسد از آخرین باری که ایران چنین حجمی از گاز طبیعی را به عراق صادر کرده است -اگر کرده باشد- مدت‌ها می‌گذرد.

• پس از آن که راهکاری درمورد بدهی پرداخت‌نشده‌ی عراق به ایران یافت نشد، تهران اواخر سال میلادی گذشته‌ اعلام کرد که صادرات گاز را ۹۰ درصد کاهش می‌دهد و به ۵ میلیون متر مکعب در روز می‌رساند.
  
  
• با این‌که در پی پیشرفت‌های بعدی در گفتگوهای دوجانبه، صادرات گاز ایران بار دیگر از سر گرفته شد، به نظر می‌رسد حجم آن در سال میلادی جاری هنوز نسبتاً کم است.
  
  
• بنا بر گزارش‌ها اخیراً در روز ۱۶ خرداد/ ۶ ژوئن، احمد موسی، سخنگوی وزارت برق عراق اظهار داشته است که عراق روزانه ۲۰ میلیون متر مکعب گاز از ایران وارد می‌کرده است.

بر اساس گزارشی تازه‌تر، یعنی گزارش نفت عراق در تاریخ ۸ تیر/ ۲۹ ژوئن، داده‌های وزارت برق عراق نشان می‌دهد که "گازرسانی ایران به کسری از حجم قرارداد کاهش یافته است و صادرات برق متوقف شده است."

• در مقابل، در روز ۱۰ تیر/ ۱ ژوئیه، سخنگوی وزارت برق، احمد العبادی اظهار کرد با وجود این‌که صادرات گاز طبیعی ایران به ۱۷ میلیون متر مکعب در روز کاهش یافته بود، اما این میزان هم‌اکنون ۳۰ میلیون متر مکعب است.
  
  
• یک روز قبل، در تاریخ ۹ تیر/ ۳۰ ژوئن، رئیس دفتر رئیس‌جمهور ایران، اظهار داشت که ایران در "دو سه هفته‌ی گذشته" صادرات گاز طبیعی به عراق را افزایش داده است. وی همچنین توضیح داد که این افزایش صادرات برای این است که عراق بتواند کسری برقی را که صادراتش متوقف شده است خودش تأمین کنند.

با این حال، همان‌طور که آسوشیتدپرس در ۸ تیر/ ۲۹ ژوئن گزارش داد، "ایران از طریق دو خط لوله‌ی مورد استفاده‌ی نیروگاه‌های بصره، سماوه، نصیریه و دیاله به عراق گازرسانی می‌کند. تولید این نیروگاه‌ها نیز شدیداً کاهش یافته است و این نشان می‌دهد که انرژی تأمینی از سوی ایران در این نیروگاه‌ها نیز کم است." بنابراین، تضادی آشکار میان برخی داده‌های گزارش‌شده و اظهارات اخیر مقامات عراقی و ایرانی وجود دارد.

• با فرض این‌که به ازای هر ۱۲.۵ میلیون متر مکعب گاز، می‌توان ۱.۵ گیگاوات برق تولید کرد، و همچنین با این فرض که عراق در واقع روزانه ۳۰ میلیون متر مکعب گاز از ایران وارد می‌کند، تهران هم‌اکنون ۳.۶ گیگاوات از برق عراق را تأمین می‌کند. این نشان می‌دهد که ایران هرچند تا تسلط بر این بخش بسیار فاصله دارد، همچنان تأمین‌کننده‌ی بخش قابل توجهی از برق عراق است.

تصویر کلی‌تر: بر اساس گزارش‌ها، جنگ با گروه داعش که در سال ۱۳۹۳/ ۲۰۱۴ آغاز شد، به "۲۰ درصد از سیستم انتقال نیرو و پنج گیگاوات از ظرفیت تولید" آسیب وارد آورده است. این گروه همچنان به عنوان تهدیدی جدی پابرجاست. داعش در ماه‌های گذشته، حملاتی را به زیرساخت‌های برق در عراق ترتیب داده است. اخیراً، در تاریخ ۶ تیر/ ۲۷ ژوئن، شلیک دو راکت از سوی داعش  "خسارت‌های شدیدی را در بخش‌هایی از واحد تولید" نیروگاه صلاح‌الدین در سامرا به بار آورد.

• در ۲۸ خرداد/ ۱۸ ژوئن، رسانه‌های ایرانی از جانب شرکت دولتی تولید، توزیع و انتقال نیرو (توانیر) نقل کردند که در پی یک "حمله‌ی تروریستی" در عراق صادرات برق به عراق متوقف شده است.
  
  
• سخنگوی توانیر اظهار داشت که خط انتقال گذرنده از استان شرقی دیاله قطع شده و در نتیجه صادرات برق با افت شدیدی مواجه شده است. وی افزود که "انتظار می‌رود تعمیرات دکل توسط كارشناسان عراقی طی سه هفته تکمیل شده باشد."
  
  
• در همین حال، فرماندهی عملیات مشترک عراق، داعش را پشت این حملات دانسته و ادعا کرده است که از زیرساخت‌های برق محافظت خواهد کرد.

با این همه، واقعیت این است که بزرگ‌ترین تهدید برای زیرساخت‌های عراق، در سوء مدیریت، فساد و سرمایه‌گذاری ناکافی ریشه دارد.

• در گزارشی به قلم اقتصاددانی عراقی از سال ۱۳۹۹/ ۲۰۲۰، با اشاره به اختلاف زیاد میان حداکثر ظرفیت بالقوه‌ی تولید برق عراق در شرایط ایده‌آل، و خروجی بالفعل تولید برق، نشان داده شده است که تولید برق کنونی "فقط ۱۱.۹ گیگاوات" است؛ یعنی تقریباً یک سوم به اصطلاح " ظرفیت اسمی" ۳۰.۳ گیگاواتی.
  
  
• در این گزارش که مدرسه‌ی اقتصاد لندن (LSE) منتشر کرده، همچنین خاطرنشان شده است که دلیل پایین بودن ظرفیت مؤثر در عراق، عدم دسترسی به سوخت مقتضی است و نتیجه‌اش این می‌شود که نیروگاه‌ها به "کم‌تر از ۶۰ درصد ظرفیت" خود می‌رسند.
  
  
• احمد طبقچلیِ اقتصاددان، همچنین تأکید کرد که رقم خیره‎کننده‌ی ۵۸.۵ درصد از برق تولید شده، قبل از اینکه به مصرف‌کننده‌ی نهایی برسد، از بین می‌رود. مورد اخیر را به عوامل مختلفی از جمله مسائل فنی ناشی از تعمیر و نگهداری ضعیف، خسارت جنگ و سرقت نسبت می‌دهند.

چشم‌انداز:این تقریباً به روال عادی تبدیل شده است که هر تابستان، هم‌زمان با اینکه افزایش دما به زیرساخت‌های در هم شکسته‌ی عراق فشاری تحمل‌ناپذیر وارد می‌کند، عراق با اعتراضاتی مواجه می‌شود. برای احیای بخش برقی کشور، تا کنون برنامه‌های بسیاری ارائه شده است؛ برنامه‌هایی که هنوز هیچ‌کدام عملی نشده‌اند. من جمله تنوع بخشیدن به آن‌چه که اغلب به عنوان اتکای بیش از حد به ایران توصیف می‌شود. با استعفای وزیر برق، در آستانه‌ی انتخابات پارلمانی عراق در ماه مهر/ اکتبر، این چشم انداز حتی تیره‌تر نیز شده است.

در عین حال، با توجه به افزایش شدید مصرف داخلی به دلیل دمای بالا و همچنین افزایش استخراج بیت کوین، ایران احتمالاً در آینده‌ی نزدیک صادرات برق به عراق را از سر نخواهد گرفت. در تاریخ ۸ تیر/ ۲۹ ژوئن، رکورد ۶۴ گیگاوات مصرف برق در ایران ثبت شد؛ جایی که بر اساس گزارش‌ها، تولید برق این کشور حدود ۵۰ تا ۸۰ گیگاوات است. همچنین انتظار می‌رود که خشکسالی در منطقه به تولیدات نیروگاه‌های برق آبی آسیب برساند.